Endometriozis Nedir?

Endometriozis, adet döngüsü sırasında rahim iç tabakasının kalınlaşması ve adet kanaması ile dökülmesi sürecinin rahim dışında da gerçekleşmesiyle karakterize edilen bir hastalıktır. Dışarıda yerleşik olan endometriyum dokusu, adet döngüsüne yanıt verir, yani her ay hormon değişikliklerine bağlı olarak kalınlaşır, dökülür ve kanama yapar. Ancak, bu dökülen doku vücudun diğer bölgelerinde dışa atılamaz, bu da iltihaplanma, ağrı ve diğer sorunlara neden olabilir. Eğer yumurtalıklar da bu sürece dahil olursa, endometrioma adı verilen kistler oluşabilir.

 

Endometriozis Kimlerde Görülür?

Endometriozis, genellikle doğurganlık çağındaki kadınları etkileyen bir durumdur ve çeşitli risk faktörleri ile ilişkili olabili

1. Doğurganlık Çağındaki Kadınlar: Endometriozis, genellikle 15-49 yaş arasındaki kadınlarda görülür. Doğurganlık çağındaki kadınların %10-17'sini etkileyen bir hastalıktır.
2. Kronik Pelvik Ağrısı Olan Kadınlar: Kronik pelvik ağrı yaşayan kadınların %35-60'ında endometriozis tespit edilebilir. Pelvik ağrı, endometriozis hastalığının bir belirtisi olabilir.

Risk Faktörleri

1. Aile Geçmişi: Birinci derece akrabalarında (anne, kız kardeş) endometriozis öyküsü bulunan kadınlarda hastalığın gelişme riski artar. Genetik faktörler, endometriozis gelişiminde rol oynayabilir.
2. Rahimde Yapısal Anormallikler: Rahimdeki yapısal anormallikler, endometriozis riskini artırabilir. Örneğin, doğuştan gelen rahim anomalileri veya anormal şekil bozuklukları bu riski etkileyebilir.
3. Adet Başlangıç Yaşı ve Menopoz Yaşı: İlk adet kanamasının erken yaşta başlaması (adolesan dönemde) ve menopozun geç yaşta başlaması, endometriozis riskini artırabilir. Uzun süreli adet dönemleri hormonal değişikliklere bağlı olarak endometriozis riskini etkileyebilir.
4. Adet Döngüleri: Kısa adet döngüleri ve yoğun adet kanamaları, endometriozis riskini artıran faktörlerdir. Daha sık ve yoğun adetler, hormon seviyelerini etkileyebilir.
5. Irk ve Etnik Köken: Beyaz ırk ve Asya kökenli kadınlarda endometriozis riski biraz daha yüksek olabilir. Irk ve etnik köken, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerle ilişkilidir.
6. Alkol ve Kafein Tüketimi: Yoğun alkol ve kafein tüketimi, endometriozis riskini artırabilir. Bu maddelerin hormonal dengeyi etkileyebileceği düşünülmektedir.
7. Çevresel Maruziyetler: Poliklorine bifenil (PCB) ve dioksin gibi çevresel toksinlere maruziyetin endometriozis riskini artırabileceği öne sürülmüştür. Bu kimyasalların hormonal sistem üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceği düşünülmektedir.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Belirtileri

Ağrı: 

• Adet Krampları (Dismenore): Adet döngüsü sırasında rahim kasılmaları nedeniyle yoğun kramplar.
• Kronik Pelvik Ağrı: Adet dönemleri dışında da sürekli pelvik ağrı.
• Alt Sırt ve Karın Ağrısı: Özellikle adet dönemi sırasında veya yakınında hissedilen ağrı.

Cinsel İlişki Sırasında Ağrı: Cinsel ilişki sırasında ve/veya sonrasında derin ağrı hissi (disparoni)

Sindirim Sorunları:

• Bağırsak Ağrısı: Adet dönemi sırasında bağırsak hareketleri sırasında ağrı.
• Sindirim Problemleri: İshal, kabızlık, şişkinlik, mide bulantısı gibi sindirim sorunları.

Adet Dönemi Dışında Kanama veya Lekelenme: Adet döngüsü dışında kanama veya lekelenme.

Kısırlık: Gebelik şansını etkileyebilir ve kısırlığa neden olabilir. Kadınların yaklaşık %30-40’ında kısırlığa neden olduğu bulunmuştur.

Şişlikler: Kesi yerlerinde endometriozisli bölgelerde ağrılı şişlikler oluşabilir.

Derin Endometriozis Belirtileri

Derin endometriozis, endometriozisin daha ileri aşamasıdır ve endometriozis derinleştiğinde ağrı şiddeti artar. Bu durumda cinsel ilişki sırasında derin ağrı, makata vuran ağrı, idrara çıkma sırasında ağrı, kanlı idrar gibi belirtiler görülebilir.

1. Derin Cinsel İlişki Ağrısı: Cinsel ilişki sırasında daha derin ve şiddetli ağrı.
2. Makata Vuran Ağrı: Makat bölgesine yayılan ağrı.
3. İdrara Çıkma Sırasında Ağrı: İdrara çıkma sırasında ağrı veya rahatsızlık hissi.
4. Kanlı İdrar: İdrar yaparken kanlı idrar görülmesi (hematüri).
5. Ağrılı İç Organlar: Derin endometriozis, organlara baskı yaparak ağrı ve rahatsızlık yaratabilir.
6. Yorgunluk ve Genel Rahatsızlık: Kronik ağrı ve diğer semptomlar, yorgunluk ve genel rahatsızlık hissine neden olabilir.

Endometriozis Nasıl Anlaşılır?

Endometriozis üreme çağında görülmekte olup, hastalar kasık ağrısı (dismenore, disparoni), kısırlık (gebe kalmada zorluk) ve/veya yumurtalık kisti şikayetleri ile başvururlar. Şikayetler sorgulanıp değerlendirdiğinde ön tanı doğrultusunda hasta muayene edilir.

Muayene: Muayene sırasında rahmin arkasında yumurtalık kistleri veya nodüler (yumru) yapılar  hissedilebilir. Bu muayene ağrılı olabilir, karın zarı üzerinde bulunan endometriozis dokularının hissedilmesi mümkün değildir. 

Semptomların Değerlendirilmesi: 

Endometriozis genellikle şu şikayetlerle kendini gösterir:

• Kasık Ağrısı (Dismenore): Adet dönemlerinde şiddetli kramplar ve pelvik ağrı.
• Cinsel İlişki Sırasında Ağrı (Disparoni): Cinsel ilişki sırasında ağrı.
• Kısırlık: Gebe kalmada zorluk, kısırlık.
• Yumurtalık Kistleri: Özellikle çikolata kisti (endometrioma) belirtileri.

Bu şikayetler göz önünde bulundurularak hastanın tıbbi öyküsü alınır ve semptomlar değerlendirilir.

Pelvik Muayene: Rahmin arkasında veya yumurtalık çevresinde kist veya nodüler (yumru) yapılar hissedilebilir. Ancak, karın zarı üzerinde bulunan endometriozis dokuları muayene sırasında genellikle hissedilmez ve bu muayene ağrılı olabilir.

Görüntüleme yöntemleri: Muayene sonrası endometriozis kaynaklı yumurtalık kistlerini tespit ve teyit etmek için ultrasonografi yapılabilir. Manyetik Rezonans Görüntüleme, vücudun içini ve organların ve lezyonların birbiriyle bağlantısını gösteren bir başka görüntüleme yöntemidir.

İlaç Tedavisi: Ultrasonografi sırasında çikolata kisti saptanmadığı halde belirti ve bulguları var ise,  ilaç tedavisi verilebilir:

Doğum kontrol hapı, adet döngüsü boyunca ağrıyı azaltmak için yardımcı olabilir. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) agonistleri adet döngüsünü bloke edip geçici menopoz durumu yaparak östrojen miktarını düşürürler. Ağrı hormonal ilaçlarla düzeliyorsa, hasta muhtemel endometriozis olabilir.

Laparoskopi: Kesin tanı laparoskopi (kapalı ameliyat tekniği) ile konur. Endometriozis olduğundan emin olmanın tek yolu cerrahidir. Küçük bir doku örneği alınması ve bunu doğrulamak için mikroskop altında incelenmesi (patoloji) kesin tanıyı koydurur.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavisi

Endometriozis için bir tedavi olmamasına rağmen, tedaviler bulguları azaltmaya ve yaşam kalitesini artırmaya yöneliktir. Hasta için doğru olan tedavi türü yaşa, gebe kalma isteğine, hastalığın yaygınlığına, şikayetlerin şiddetine bağlıdır.

Tedavide ilaç tedavisi ya da cerrahi tedavisi ya da ikisi birden yapılabilir. Çocuk istemi söz konusu olduğunda yumurtalık rezervi, hasta yaşı çok önemlidir.

Ağrı kesici: Bu ilaçlar endometriozis kaynaklı ağrıyı azaltabilir.

Gebe kalma istemi yok ise:

Hormonal Tedavi

Hormonal tedavi, endometriozis semptomlarını hafifletmek için kullanılır ve genellikle aşağıdaki yöntemleri içerir:

1. Kombine Doğum Kontrol Hapları: Adet döngüsünü düzenleyerek ve hormon seviyelerini kontrol ederek ağrıyı azaltabilir. Endometriozisli kadınlarda ağrıyı yönetmek ve kanamaları kontrol altında tutmak için ilk adım olarak sıklıkla kullanılır.
2. Progesteron Hapları veya Enjeksiyonları: Östrojenin etkilerini engelleyerek endometriozis dokularının büyümesini azaltabilir.
3. Levonorgestrel İçeren RİA: Rahim içine yerleştirilen ve hormon salgılayan bu araç, adet kanamalarını azaltabilir ve semptomları hafifletebilir. Ancak, bazı hastalarda yeterince etkili olmayabilir ve endometriozis semptomları devam edebilir.
4. Gonadotropin Salgılatıcı Hormon Agonistleri: Adet döngüsünü geçici olarak durdurarak ve östrojen seviyelerini düşürerek endometriozis dokularının küçülmesini sağlar. Ancak, uzun süreli kullanımı osteoporoz gibi yan etkilere neden olabilir.
5. Danazol: Endometriozis semptomlarını hafifletebilen ve östrojen üretimini engelleyen bir androjendir. Yan etkiler arasında kilo artışı ve ses değişiklikleri olabilir.

Cerrahi tedavi:

• Endometriozis doku tanısının gerekli olduğu durumlarda,
• İlaç tedavisine cevap vermeyen sürekli ağrısı olan hastalarda,
• Barsak ya da idrar yolları tıkanıklığı olan durumlarda cerrahi tedavi uygulanır.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

1. Ağrının Kötüleşmesi

• Kronik Ağrı: Endometriozis tedavi edilmediğinde, adet dönemi öncesi ve sırasında şiddetli pelvik ağrı, sırt ağrısı ve karın ağrısı gibi belirtiler devam edebilir ve zamanla kötüleşebilir.
• Cinsel İlişki Sırasında Ağrı: Cinsel ilişki sırasında ağrı (disparoni) şiddetlenebilir ve bu, cinsel yaşamı olumsuz etkileyebilir.

2. Kısırlık

• Fertilite Sorunları: Endometriozis, kadınların yaklaşık %30-40'ında kısırlığa neden olabilir. Tedavi edilmediğinde, yumurtalıkların etkilenmesi ve pelvik anatomideki değişiklikler, gebelik şansını azaltabilir.

3. Sindirim ve İdrar Sorunları

• Sindirim Problemleri: İshal, kabızlık, şişkinlik ve mide bulantısı gibi sindirim sorunları devam edebilir veya kötüleşebilir.
• İdrar Problemleri: İdrara çıkarken ağrı veya kanlı idrar gibi belirtiler şiddetlenebilir.

4. Psikolojik ve Sosyal Etkiler

• Yaşam Kalitesi: Sürekli ağrı ve rahatsızlık, psikolojik stres, anksiyete, depresyon ve sosyal izolasyon gibi sorunlara yol açabilir.
• Günlük Yaşam: Ağrı ve diğer semptomlar, günlük aktiviteleri ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir, iş gücü kaybına ve sosyal yaşamda kısıtlamalara neden olabilir.

5. Olası Komplikasyonlar

• Yumurtalık Kistleri: Endometriozis, çikolata kistleri (endometrioma) gibi kistlere neden olabilir. Bu kistler büyüyebilir ve diğer organlara baskı yapabilir, ağrı ve komplikasyonlara yol açabilir.
• Organ Yapışıklıkları: Endometriozis, organlar arasında yapışıklıklara neden olabilir, bu da ağrı ve fonksiyon bozukluklarına yol açabilir.

6. Daha Ciddi Durumlar

• Organ Hasarı: Uzun süreli endometriozis, organlara zarar verebilir ve cerrahi müdahaleyi daha karmaşık hale getirebilir.
• Kanser Riski: Endometriozis, nadir de olsa rahim içi duvarı ve diğer pelvik organlarda kanser riskini artırabilir.

Endometriozis Hakkında Sık Sorulan Sorular

Endometriozis Nedir?

Endometriozis, her ay kalınlaşıp kanamayla atılan rahim iç duvar tabakasının (endometrium) rahim dışındaki bölgelerde yerleşmesiyle oluşan bir hastalıktır. Bu durum, rahim dışındaki dokuların da endometriyum gibi davranarak kalınlaşıp dökülmesine ve kanamalara yol açmasına neden olur.

Endometriozisin Nedeni Nedir?

Endometriozisin kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak en yaygın kabul gören teori, her ay adet döneminde dışarı akan kanın tüplerden karın içine akması ve vücut mekanizmalarının bunu temizleyememesi sonucu dokularda iltihaplanma ve yapışıklıkların oluşmasıdır.

Endometriozis Nerelerde Görülür?

Endometriozis en sık olarak yumurtalıklar, bağırsaklar ve rahmin ön, arka ve yan kısımlarında görülür. Ayrıca karın zarı üzerinde ve ameliyat kesi yerlerinde de endometriozis dokularına rastlanabilir.

Endometriozis Bende Ne Gibi Belirtiler Yapar?

Endometriozis, çeşitli belirtilerle kendini gösterebilir:

• Ağrı: Adet kanaması sırasında, cinsel birliktelik sırasında ve/veya sonrasında, bağırsak hareketleri ile veya idrar yaparken ağrı hissedilebilir.
• Gebe kalmada zorluk: Endometriozis, kısırlığa yol açabilir.
• Çikolata kistleri: Yumurtalıklarda kan birikimiyle oluşan kistlerdir.
• Karında gaz ve şişkinlik: Sindirim sistemine etkisi olabilir.

Endometriozis Kısırlığa Yol Açar Mı?

Evet, endometriozis yumurta kalitesini bozarak, karın içinde yapışıklıklar yaparak ve tüplerin yapı ve işlevini bozarak kısırlığa sebep olabilir.

Endometriozisi Olan Her Kadının Çikolata Kisti Olur Mu?

Her endometriozis hastasında çikolata kisti oluşmaz. Her 10 kadından 1-5'inde çikolata kisti bulunur (%17-50). Yani, endometriozis hastalığınız olsa bile yumurtalıklarınızda çikolata kisti bulunmayabilir.

Endometriozis Nasıl Tedavi Edilir?

Endometriozisin kalıcı bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak ilaç ve cerrahi tedaviler, belirtilerin hafifletilmesine ve yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik olarak uygulanabilir:

Cerrahi Tedavi: Rahim ve yumurtalıkların alınması kesin bir tedavi gibi görünse de, son çalışmalar hastalığın bu organlar alındıktan sonra bile tekrarlayabildiğini göstermiştir. Ameliyat yapılacaksa, kapalı (laparoskopik) ameliyat yöntemi tercih edilir.

İlaç Tedavisi: Ağrıyı azaltmak ve kısırlık durumunda yumurtalıkları ilaçla uyarmak için çeşitli tedaviler uygulanabilir.